In je tuin warmer dan in de weerberichten.

Bijna iedereen meet in z'n tuin of op het balkon hogere temperaturen dan de waardes die in de weerberichten worden aangegeven.
Dit betekent in de meeste gevallen echter niet dat de weerberichten fout zijn en dat het warmer werd dan verwacht. Want die berekende temperaturen gelden voor waarnemingen in een thermometerhut die in een open omgeving staat. Weg van omgevingsfactoren die een invloed kunnen hebben op de temperaturen. Zoals een rij bomen, een tuinschutting en zeker gebouwen. Dat doen we omdat we nu eenmaal een referentie nodig hebben. Het is vanzelfsprekend nutteloos om temperaturen voor alle mogelijke soorten tuintjes te voorspellen. In eenzelfde straat kan in dezelfde thermometerhut op hetzelfde moment makkelijk 10 graden meer of minder gemeten worden, afhankelijk van waar die thermometerhut precies staat. Vanwege het tuineffect.


Het record van Kleine Brogel

De warmste temperatuur ooit in België officieel gemeten bedraagt 38.2°C. Dat gebeurde op 20 augustus 2009 in Kleine Brogel.
Maar we kunnen ons terecht vragen stellen bij de waarde van dit record. Hoe representatief was deze meting voor de werkelijke omgevingstemperatuur? De meting werd immers deel beïnvloed door een aantal bomen en struikgewas in de buurt, die wellicht voor een wat hogere temperatuur hebben gezorgd dan 100 meter verderop gemeten zou zijn geworden.
Door wijzigingen in omgevingsfactoren (het vellen van bossen) hebben we in het verleden plotse wijzigingen in de temperatuurmetingen van Kleine Brogel gezien. Zo zijn de metingen sinds 1992 plots flink hoger geworden. En na het toppen van bomen in 2013 steekt Kleine Brogel er niet meer zo vaak met kop en schouders bovenuit als in de jaren voordien het geval was. De maxima liggen nu dichter in de buurt bij de maxima die in het station van Schaffen gemeten worden. 
Mocht zich vandaag een identieke situatie voordoen als op 20 augustus 2009, dan zou de temperatuurmeting in Kleine Brogel wellicht wat minder hoog zijn opgelopen. Al blijft dat een beetje gissen. Maar wat is nu de waarde van dergelijke records? Eigenlijk zijn ze enkel maar leuk voor de mediaberichtgeving. Want of het nu een halve graad meer of minder wordt dan 38.2°C: Heet is heet. We voelen dat verschil niet. En er zijn sowieso te weinig meetstations om voldoende dekking te bieden. Wie weet valt er in Achel, Bocholt of Opoeteren (Oudsberg?) wel een hogere waarde te noteren dan in Kleine Brogel. Ik ben er zo goed als zeker van dat dergelijke warmere plekjes zeker te vinden zijn. We moeten het voor officiële metingen nu eenmaal met 'slechts' Kleine Brogel en Diepenbeek doen in Limburg. 

//-->

"Tuineffect"

Het begrip tuineffect is ontstaan uit de wetenschap dat het in de tuintjes vaak onmogelijk is om representatieve metingen uit te voeren. Want afhankelijk van de ligging van de tuin kan de gemeten waarde sterk variëren. Een temperatuurmeting door weeramateurs zal dus vaak met 'tuineffect' zijn, maar zelfs een aantal officiële metingen van het KMI en KNMI kunnen niet (meer) zonder tuineffect gebeuren. Zoals Kleine Brogel in het verleden dus al vaker heeft aangetoond.
Zo kennen we naast 'tuineffect' ook het begrip 'stadseffect'.

Met tuineffect vaak boven de 40°C de volgende dagen.

In heel wat tuintjes zal de temperatuur de volgende dagen oplopen tot boven de 40°C. Simpelweg vanwege het tuineffect.
Ook op straat en zeker tussen de vele huizen in dichtbebouwde dorps- of stadskernen zal de temperatuur sowieso boven de 40°C uitkomen. En zo bijvoorbeeld ook in een mensenmassa op een festivalweide, zeker in de vlakke zon. 
Dus eigenlijk heeft het weinig zin om je blind te staren op de precieze cijfers uit de weerberichten, en kan je ze beter als een indicatie gebruiken. We moeten als weersverwachters nu eenmaal een referentie aanhouden: thermometerhut in een vrije omgeving boven laag gemaaid gras.

Is mijn meting in de tuin dan verkeerd?

Uiteraard hoeft je meting in de tuin niet verkeerd te zijn. De temperatuur in je tuin is nu eenmaal de temperatuur in je tuin. Maar deze kan uiteraard niet gebruikt worden als referentie voor weerberichten en klimatologie. Of de temperatuur die je in je tuin meet ook de werkelijke temperatuur in die tuin is hangt af van waar en hoe je je thermometer bevestigt. Hangt deze aan een paaltje op het gazon in de schaduw van een boom, dan zal die waarde al een stuk correcter zijn dan wanneer deze in de schaduw tegen een muurtje hangt. Want een muurtje kan warmte opnemen en voor een hogere temperatuur zorgen dan bijvoorbeeld amper twee meter verderop. Bovendien kan het muurtje er -afhankelijk van de windrichting- voor zorgen dat er te weinig luchtstroming rond de thermometer aanwezig is, waardoor de temperatuur ook weer meerdere graden hoger kan zijn dan de werkelijke waarde.

//-->

Thermometerhut, schaduw of in de volle zon?

In het ideale geval plaats je je sensor in een thermometerhut op 1.5m hoogte. Die hut moet dan vervolgens zo ver mogelijk uit de buurt van stenen, tegels, schuttingen en bomen geplaatst worden. Een thermometerhut hoort namelijk in de zon te staan, niet in de schaduw. Indien je een hut in de schaduw plaatst zal de temperatuur meestal lager uitkomen dan de werkelijke referentietemperatuur.

De meeste mensen hebben uiteraard geen thermometerhut waardoor het lastiger wordt om zo betrouwbaar mogelijk te meten. Wanneer je je sensor zomaar in de zon hangt zal het materiaal van de behuizing van je sensor namelijk opwarmen en voor een extra hoge temperatuurmeting zorgen. Die meting is dan uiteraard waardeloos want heeft niets meer te maken met de temperatuur van de buitenlucht. Zonder thermometerhut hang je je sensor of analoge thermometer dus sowieso het best in de schaduw.
Maar je kan uiteraard ook creatief zijn en je temperatuurmeting toch in volle zon in de buurt van je terras te doen, zodat je weet hoe warm het precies is waar je zit. Zo zijn er wel wat decoratieve spulletjes te vinden met jaloeziën, zoals de shutter lantaarn op het voorbeeld in onderstaande foto. Het is immers belangrijk dat het geïmproviseerde hutje goed verlucht wordt zonder dat er zonlicht direct op de sensor valt. En zo'n shutter lantaarn ziet er ook nog eens leuk uit. Belangrijk is wel dat de buitenkant wit is, anders zal deze gaan opwarmen en de temperatuurmeting beïnvloeden.

 
Tot slot: Ik krijg vaak de vraag welk weerstation dat we in de winkel vinden het betrouwbaarst is. Wel, in feite is die vraag niet echt relevant. Het is veel belangrijker waar en hoe je je temperatuursensor plaatst.

 Ruben Weytjens