Vrijdagavond kans op noorderlicht tot in Limburg

Wat is er aan de hand?
Vanwege een krachtige uitbarsting op de Zon is er vrijdagavond een kansje op noorderlicht tot in Limburg. Deze explosie stuurde namelijk een plasmawolk vol geladen deeltjes richting de Aarde. Wanneer die deeltjes bij onze Aarde arriveren kan dit aanleiding geven tot noorderlicht.

Of het uiteindelijk ook voor ons blote oog in Limburg zichtbaar zal worden hangt echter af van de eigenschappen van de plasmawolk die voor dit noorderlicht zou moeten zorgen. Die eigenschappen zijn onbekend tot pakweg 30 a 45 minuten vooraleer de plasmadeeltjes op Aarde arriveren.
Om noorderlicht te kunnen zien heb je een donkere sterrenhemel nodig zonder lichtvervuiling. Je zoekt dus best een open plekje in de vrije natuur op. Een factor die in ons nadeel kan spelen is de Maan die net z'n volle fase achter de rug heeft en nog voor behoorlijk wat licht aan de vroege (opkomst 21u40, ONO) nachtelijke hemel komt zorgen. Het noorderlicht moet dus voldoende intens zijn omdat de achtergrond niet zwart zal zijn.
Om hoe laat dit noorderlicht dan precies zal verschijnen valt vooraf ook weer nauwelijks te voorspellen. Aangezien de snelheid van de plasmawolk slechts bij benadering kan worden gemeten en die wolk liefst 150 miljoen kilometer tussen Zon en Aarde moet overbruggen moeten we dus rekenen met een flinke marge. Op dit moment wordt door specialisten gerekend met een marge van +/-6u rond 20u vrijdagavond.
De plasmawolk is verder ongevaarlijk voor mens en dier, maar zou bijvoorbeeld wel voor kleine verstoringen in het satellietverkeer kunnen zorgen.

Noorderlicht doorheen het wolkendek. Februari 2014, Noord-Noorwegen. Foto: Ruben Weytjens

Wat is noorderlicht?
Noorderlicht ontstaat wanneer geladen deeltjes, die hun oorsprong vinden op de Zon, in onze atmosfeer in botsing komen met zuurstofatomen en stikstofmoleculen. Daarbij wordt licht gegenereerd, wat wij bij voldoende botsingen met ons blote oog kunnen zien als noorderlicht. Noorderlicht is het vaakst groen, maar kan afhankelijk van de energie-inhoud van de geladen deeltjes ook andere kleuren aannemen, zoals bijvoorbeeld rood en paars. Meer diepgang via deze link.

Noorderlicht is vaak te zien ten noorden van de poolcirkel. Daar kan gedurende 50% tot 80% van de heldere en donkere nachten noorderlicht worden waargenomen, ook al vinden er op de Zon geen krachtige explosies plaats. De geladen deeltjes worden namelijk via de magnetische veldlijnen rond onze planeet naar de poolstreken afgeleid. Wanneer er echter krachtige explosies op de Zon plaatsvinden kunnen die veldlijnen rond de Aarde dusdanig verstoord worden dat de geladen deeltjes ook op middelbare breedtegraad de atmosfeer binnendringen, en zodoende ook ter hoogte van België, Nederland of Duitsland noorderlicht veroorzaken. Hoe noordelijker je je bevindt, hoe groter de kans.
Zo'n krachtige explosies komen meestal voort uit zogenaamde zonnevlekken. Dit zijn gebieden op de Zon waar het magneetveld zeer sterk is waardoor talrijke veldlijnen, gevuld met geladen deeltjes (plasma) zich als lussen boven het oppervlak van de Zon bevinden. Soms gebeurt het dat die lussen knappen, waardoor al de geladen deeltjes die erin gevangen zitten met een enorme kracht de ruimte in worden geslingerd. Wanneer dat gebeurt spreken we van een plasmawolk of in vaktermen een CME (Coronal Mass Ejection).
Het gemiddelde aantal zonnevlekken waaruit zo'n krachtige explosies kunnen voortkomen varieert met een cyclus van ongeveer 11 jaar, de zonnecyclus genaamd. Momenteel bevinden we ons rond het maximum, waardoor de kans op dergelijke explosies dus wat groter is dan in de jaren rond het minimum. Dit betekent dus ook dat de kans om eens noorderlicht tot in Limburg te zien te krijgen momenteel iets groter is dan over pakweg een jaar of 5. Voor gebieden ten noorden van de poolcirkel is de zonnecyclus van een veel kleiner belang.
Of een plasmawolk uiteindelijk ook voor intens noorderlicht zal zorgen hangt in grote mate af van het aantal deeltjes van de wolk dat zal worden doorgelaten tot in onze atmosfeer. Rondom onze Aarde is er namelijk een schild aanwezig, de magnetosfeer, die in meerdere of mindere mate de geladen deeltjes zal kunnen afblokken. Hoeveel deeltjes uiteindelijk zullen worden doorgelaten hangt af van de oriëntatie van het magneetveld dat de plasmawolk met zich meedraagt. Indien dit gunstig is (Bz negatief of zuidelijk) worden er veel deeltjes doorgelaten, wanneer dit ongunstig is (Bz positief of noordelijk) worden de meeste deeltjes afgeblokt. In het eerste geval kan dit dus tot een dusdanig sterke verstoring van het magneetveld rond de Aarde zorgen dat noorderlicht mogelijk tot boven Limburg zichtbaar wordt. In het tweede geval kan het magneetveld rond de Aarde z'n normale structuur grotendeels behouden en is er hooguit noorderlicht zichtbaar tot rond de poolcirkel. Omdat daar dus wel nog voldoende deeltjes via de veldlijnen in de atmosfeer terechtkomen.

De eruptie op woensdagavond 10 september 2014

Momenteel bevindt er zich dus een grote zonnevlek aan de aardzijde van de Zon. Uit die zonnevlek werd woensdagavond een plasmawolk de ruimte in gestuurd.
Omdat de vlek zich pal tegenover de Aarde bevindt zal een deel van die plasmawolk dus ook de Aarde bereiken. Vaak is dat namelijk niet het geval aangezien dergelijke vlekken zich nooit lang in een goede positie t.o.v. de Aarde bevinden waardoor plasmawolken het vaakst ongemerkt naast ons doorgaan.
Dit keer dus niet.



De explosie zoals die door speciale apparatuur in het ultra-V spectrum kon worden waargenomen:


De plasmawolk die vrijkwam na de explosie:



De richting van de plasmawolk vanaf de Zon (wit): Het gele bolletje stelt de Aarde voor; we zitten dus pal in het midden van de wolk.
Volgens deze simulatie wordt de wolk op 12 september om 18UTC verwacht, d.w.z. 20u Limburgse tijd.



Ruben Weytjens